De laatste tijd lees en hoor ik steeds meer over smart contracts. Reden temeer om deze technologische ontwikkeling eens te bekijken vanuit de inkooppraktijk. Ook hebben we natuurlijk al eerder in onze blogs over blockchain verwezen naar smart contracts. Maar wat zijn smart contracts nu eigenlijk, en zijn ze wel zo smart? Bieden ze alleen maar voordelen, of zijn er ook risico’s? En welke mogelijkheden bieden deze smart contracts voor de inkoopfunctie binnen bedrijven en overheden? Na het lezen van deze blog weet jij wat het is, hoe het werkt, en wat dit voor jou kan betekenen.
Wat zijn smart contracts?
Smart contracts worden ook wel zelf uitvoerende overeenkomsten, digitale of blockchain contracten genoemd. Het zijn in de kern, net als traditionele contracten op papier, overeenkomsten gebaseerd op een aantal voorwaarden en afspraken. In tegenstelling tot de papieren contracten zijn alle afspraken in smart contracts elektronisch geprogrammeerd en worden decentraal in een zogenaamd blockchain netwerk beheerd. De historie van transacties wordt vastgelegd op de blockchain en voorzien van een tijdsstempel. Deze transacties worden gerepliceerd op jouw systeem en op dat van een derde partij. En cryptografisch versleuteld. Iedere verandering of transactie hoeft niet te resulteren in het herschrijven van het contract maar wordt automatisch geüpdatet.
De werking van een smart contract wordt ook wel ‘deterministisch’ genoemd. Dit betekent dat de code die op een blockchain draait, kijkt wat er moet gebeuren als een bepaalde voorwaarde is voldaan (als X, dan Y). Afspraken worden dus in onwijzigbare programmacode gegoten. In feite zijn smart contracts ook wel ‘zelf uitvoerende’ overeenkomsten. Een smart contract kan eigenlijk niet zonder blockchain en andersom, ze horen bij elkaar.
Voorbeelden van smart contracts
Automatische betalingen worden uitgevoerd wanneer er aan de gestelde voorwaarden is voldaan. Zo kan bijvoorbeeld na levering van een dienst of product er automatisch een betaling plaatsvindt en het sturen van de rekening niet meer nodig is.
Gaat het altijd om een contract?
Nee, het gaat niet altijd om een contract (een overeenkomst), ook het oormerken van subsidiegelden en het verlenen van een vergunning kan via smart contracts worden geregeld.
De term lijkt de indruk te wekken dat smart contracts juridische waarde hebben, maar dat is niet altijd het geval. Ook heeft de wetgever het gebruik van smart contracts nog niet gestandaardiseerd. Daardoor is de juridische afdwingbaarheid van deze contracten niet altijd vanzelfsprekend.
Zijn ze wel zo smart?
Nee, in wezen zijn ze niet zo slim, een smart contract voert feitelijk uit wat het is opgedragen. Het slimme zit enerzijds in de efficiency: je hoeft maar één keer te programmeren en daarna gaat het snel en zonder mensenhanden. Er worden niet meer partijen bij betrokken dan strikt nodig. Anderzijds wordt slimmigheid juist gevraagd van inkopers en juristen bij het formuleren van de afspraken, de programmeur van de code en allen gezamenlijk bij het vertalen van de afspraken in de code.
Voordelen van smart contracts
- Efficiency en accuratie:
Traditionele contracten verspillen veel tijd doordat alles handmatig wordt ingevuld en verwerkt. Smart contracts automatiseren deze taken en vermijden de risico’s op fouten die komen van het handmatig invullen. In het voorbeeld van de betalingen hoeft de ondernemer zelf geen actie meer te ondernemen als een product of dienst geleverd is. De leverancier heeft niet alleen de zekerheid dat hij zijn geld krijgt, maar er is ook geen menselijk handelen ten aanzien van de verwerking van de transactie meer nodig. Doordat blockchain de onderliggende technologie is, is de kans in theorie klein dat iemand het proces kan veranderen of verstoren. - Besparingen in B2B transacties:
Is in de code vastgelegd dat bij veranderende omstandigheden andere afspraken gelden? Dan gaat dat automatisch, zonder tussenkomst van een derde partij. Dit scheelt weer in de kosten, tussenpersonen zijn immers niet meer nodig. Met het gebruik van smart contracts gebeurt het bewaren van contracten, de cashflow en de uitvoering allemaal in hetzelfde platform. Webshops hoeven geen gebruik te maken van dure betaalsystemen van banken. Bepaalde transacties van digitale eenheden worden vastgelegd, zonder dat daar een centrale autoriteit aan te pas komt. Volgens McKinsey kan blockchain een besparing van minstens $50 miljoen opleveren in B2B-transacties in 2021. Daarnaast kan het schrappen van betalingstermijnen in delen van de supply chain wereldwijd miljarden schelen. - Fraudevermindering en compliance:
Het systeem vermindert de mogelijkheid om te frauderen aanzienlijk, omdat meerdere partijen de keten ‘controleren’. Dit heeft grote impact op het proces van controle, compliance en natuurlijk ook van de accountant. - Veiligheid en back-up:
Smart contracts zijn versleuteld (encrypted) en hacking is nagenoeg onmogelijk. Het contract kun je niet kwijtraken, maar staat veilig opgeslagen in de blockchain. Ook kan niemand het contract wijzigen zonder toestemming. - Real-time rapportage:
Door gebruik te maken van smart contracts is real-time rapportage van financiële gegevens mogelijk.
Voorbeelden van smart contracts bij inkoop
- P2P marktplaatsen:
Er zijn al vele verschillende P2P-marktplaatsen in ontwikkeling zoals Lykke waar iedereen gemakkelijk met deze smart contract technologie aan de slag kan gaan. - Smart contracts in retail:
Met behulp van een smart contract kan een leverancier van levensmiddelen eenvoudig zijn producten te koop aanbieden door een contract in de blockchain te plaatsen. (Lees ook: Gaat blockchain de levensmiddelenmarkt op z’n kop zetten?) Dit contract bevat een aantal geprogrammeerde voorwaarden voor de uiteindelijke prijsbepaling van de aangeboden appels. Welk product, afstand, snelheid van levering, enzovoort. Met het plaatsen van het contract in de blockchain kan vanaf dat moment iedere supermarkt in Nederland dit contract accepteren. De afnemer, in ons voorbeeld, een supermarkt, stort afhankelijk van de eerder gestelde voorwaarden het gevraagde bedrag vanuit zijn digitale portemonnee op het contract. Vanaf dat moment wordt het contract en daarmee de levering van het product in werking gezet. Bij aankomst van het product in de supermarkt wordt automatisch geregistreerd dat de levering heeft plaatsgevonden. Deze informatie wordt automatisch aan het contract doorgestuurd, op basis waarvan het door de afnemer gestorte geld naar de e-wallet van de leverancier wordt overgemaakt. Daarmee is de transactie afgerond. - Smart contracts in de transport:
Een internationaal koeriersbedrijf zoals DHL zou smart contracts kunnen gebruiken, waarin specifieke opdrachten zijn gecodeerd. Een opdracht die bijvoorbeeld aangeeft dat er een bepaalde actie moet worden ondernomen als er contant wordt afgerekend bij het afleveren van een pakketje. Een handeling die in gang gezet moet worden ten aanzien van een bepaald type product op een vastgestelde locatie. Ook kan er dan direct een signaal afgegeven worden dat bepaalt dat er bovenaan de bevoorradingsketen een nieuw product moet worden geproduceerd, omdat het vorige product zojuist is afgeleverd bij de klant. - Smart contracts in fietsenbranche:
IBM bouwde met de RDW het ‘Fietsplan’. De eigenaar van een elektrische fiets kan met deze toepassing de fiets registreren en overdragen. Ook kan de eigenaar aangifte doen van diefstal binnen de applicatie. Een smart lock registreert waar en wanneer de fiets op slot gaat. Verzekeraars handelen claims af met een smart contract en gaan daarbij uit van gegevens in de blockchain als aanschafwaarde en of de fiets op slot stond. - Smart contracts in de zorg:
Mijn Zorg Log is een manier om informatie te delen over verschillende zorgdomeinen. Dat er zorg is geleverd en wat er aan zorg is geleverd, wordt vastgelegd in de blockchain. Met smart contracts kunnen aanspraken en declaraties geregeld worden; dat zou een denkbare volgende stap kunnen zijn. - Smart contracts bij de overheid:
Binnen de overheid lopen momenteel ca 30 blockchain pilots. De blockchain pilot in Alphen aan den Rijn richt zicht op het lichtmastennetwerk. De gemeente beschikt over 22.000 lantaarnpalen, waarvan de helft beschikt over LED-verlichting. De grootste problemen met lichtmasten hebben te maken met defecte lampen, voorschakelapparaten en kabelstoringen. In een smart contract worden alle voorwaarden geïntegreerd die gesteld worden aan reparatiebedrijven. Het contract kan vervolgens zelf controleren of het desbetreffende bedrijf voldoet aan alle criteria en kwalificaties voor het reparatieverzoek. De criteria voor aanbestedingen zijn dan ook duidelijk vastgesteld. Er moet voldaan zijn aan de criteria van kwaliteit, maar ook de snelheid en nabijheid van het bedrijf moeten overeenkomen met de gestelde voorwaarden. Als aan alle gestelde eisen is voldaan, dan pas wordt de opdracht automatisch toegekend aan de desbetreffende reparateur. Bedrijven die meewerken aan de blockchain pilot in Alphen aan den Rijn werden zorgvuldig geselecteerd om aan dit project te mogen deelnemen. Alleen bedrijven die aan alle gestelde voorwaarden voldeden, werden aan de pilot toegevoegd. In de eerste fase van het blockchainproject werd vooral samengewerkt met het huidige onderhoudsbedrijf.
Risico’s van smart contracts
- Onomkeerbaarheid: De ‘onomkeerbaarheid’ van een blockchaintransactie is gelijk ook een risico van smart contracts. Een slecht ontwikkeld contract op basis van ook nog eens een onveilige of slecht ontwikkelde blockchain, zal tot veiligheidslekken en foutmeldingen leiden. Onverwachte gebeurtenissen resulteren in tot onverwachte resultaten die echter niet meer zijn terug te draaien.
- Kwaliteit: De kwaliteit van een slim contract is mede afhankelijk van de expertise van de ontwikkelaar, de gebruikte programmeertaal en de blokketentechnologie. Een slecht ontwikkeld contract op basis van ook nog eens een onveilige of slecht ontwikkelde blokketen, zal tot veiligheidslekken en foutmeldingen leiden.
- Veiligheid: Uit een recente studie blijkt dat toepassingen op de blockchain nog niet zo veilig zijn als wordt gedacht. De onderzoekers analyseerden een groot aantal smart contracts. In 34.200 smart contracts troffen ze kwetsbaarheden aan waar hackers misbruik van kunnen maken.
- Wetgeving: De juridische afdwingbaarheid van een smart contract is nog niet altijd vanzelfsprekend.
- Vertrouwen: Een smart contract is uiteindelijk een menselijke overeenkomst die worden omgezet in computertaal. Voor een doorsnee mens wordt een contract hiermee onleesbaar. We moeten vertrouwen hebben in de ontwikkelaar, het betreffende bedrijf, de gebruikte code en de onderliggende blockchain.
Smart contracts; volg de ontwikkelingen
Ik zie smart contracts zeker als een veelbelovende technologische ontwikkeling, die bestaande businessmodellen maar ook de bedrijfsvoering en inkoopfunctie aanzienlijk kan veranderen en verbeteren. Belangrijk is wel dat de huidige risico’s die verbonden zijn aan het gebruik ervan worden gereduceerd. Basis blijft de mens en het menselijke handelen, waarbij er vertrouwen moet zijn in de ontwikkelaar, het betreffende bedrijf, de gebruikte code en onderliggende blockchain. Mijn advies aan de inkoper is dan ook: verdiep en volg de ontwikkelingen en praktijkvoorbeelden rond smart contracts in en buiten jouw sector, en maak een vertaalslag voor jouw praktijk en branche van morgen en in de toekomst.
